اهمیت ریز RNA ها در تشخیص و درمان سرطان

چهارشنبه 18 فروردین 1400

ریز RNA ها با اعمال پیش و ضد آپوپتوزی در سرطان نقش آفرینند. مطالعه آنها در تشخیص و درمان سرطان از اهمیت ویژه ای برخوردار است.

آﭘﻮﭘﺘﻮز (apoptosis) ﻣﺮگ ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ رﻳﺰی ﺷﺪه ﺳﻠﻮل اﺳﺖ ﻛﻪ در زﺑﺎن ﻳﻮﻧﺎنی ﺑﻪ ﻣﻌﻨﺎی رﻳﺨﺘﻦ و اﻓﺘﺎدن ﮔﻠﺒﺮگ از ﮔﻞ ﻫﺎ و ﻳـﺎ ﺑﺮگ ﻫﺎ از درﺧﺘﺎن (ﺑﺮگ رﻳﺰان) اﺳﺖ و در ﭘﺎﺳﺦ ﺑﻪ عوامل ﺗـﻨﺶزای ﮔﻮﻧـﺎﮔﻮن ﻣﺎﻧﻨـﺪ ﻋﺎﻣـﻞ  ﻫـﺎی ﻓﻴﺰﻳﻮﻟﻮژﻳﻚ، ﭘﺎﺗﻮﻟﻮژﻳﻚ و ﻳﺎ ﻣﺤﺮك ﻫﺎی ﺳﻴﺘﻮﺗﻮﻛﺴﻴﻚ در ﺑﺪن رخ می دهد. آﭘﻮﭘﺘﻮز در ﻣﺮاﺣﻞ ﻣﺘﻔﺎوت ﺗﻜﺎﻣـﻞ زﻳـستی ﻳـﻚ ﻣﻮﺟﻮد زﻧﺪه اﻳﻔﺎی ﻧﻘـﺶ ﻛـﺮده و اﮔـﺮ از ﺗﻨﻈـﻴﻢ ﺧـﺎرج ﺷـﻮد ﺑﻴﻤﺎری ﻫﺎی ﮔﻮﻧﺎﮔﻮنی را ﻣﻮﺟﺐ می شود. ﺑﺮای ﻧﻤﻮﻧـﻪ، ﻓﻌﺎﻟﻴـﺖ ﺑﻴﺶ از ﺣﺪ طبیعی آﭘﻮﭘﺘﻮز ﺳﺒﺐ ﺑﻴﻤـﺎری ﻫـﺎی دژﻧـﺮه ﻛﻨﻨـﺪه ﻣﺎﻧﻨﺪ آﻟﺰاﻳﻤﺮ و ﭘﺎرﻛﻴﻨﺴﻮن میﮔﺮدد، از سوی دیگر چنان ﭼﻪ ﻓﻌﺎﻟﻴﺖ آﭘﻮﭘﺘﻮزی ﻛﺎﻫﺶ ﻳﺎﺑﺪ ﺳـﻠﻮل ﺑـﻪ ﺳـﻤﺖ سرطانی ﺷﺪن ﭘﻴﺶ می رود. از این رو ﭘﮋوﻫﺸﮕﺮان در ﺟﻬﺖ درﻣﺎن ﺳـﺮﻃﺎن از ﻓﻌﺎل ﻛﺮدن ﺳﺎزوﻛﺎر ﻣﺮگ ﺑﺮ ناﻣﻪ رﻳﺰی ﺷﺪه استفاده می کنند.

ﻣﻮﻟﻜﻮل ﻫﺎی فراوانی در ﻣﺴﻴﺮﻫﺎی آﭘﻮﭘﺘﻮز درﮔﻴـﺮ ﻫـﺴﺘﻨﺪ ﻛـﻪ ﺷــﻨﺎﺧﺘﻪ ﺷــﺪه ترین آنها ﻛﺎﺳــﭙﺎزﻫﺎ هستند. ﻛﺎﺳﭙﺎزﻫﺎ، ﭘﺮوﺗﺌﺎزﻫﺎیی می ﺑﺎﺷﻨﺪ ﻛﻪ اﻛﺜﺮا ﺑﻪ ﺷﻜﻞ زﻳﻤـﻮژن ﻫـﺴﺘﻨﺪ و ﺑـﺎ ﭘﺮوﺗﺌﻮﻟﻴﺰ ﺷﺪن ﺑﻪ ﭘﺮوﺗﺌﺎز ﻓﻌﺎل ﺗﺒﺪﻳﻞ می شوند. ﺑﺎ ﻓﻌﺎل ﺷـﺪن ﻛﺎﺳــﭙﺎزﻫﺎی آﻏــﺎزﮔﺮ، آﺑــﺸﺎری از ﻛﺎﺳــﭙﺎز ﻫﺎ ﻓﻌــﺎل می شوند که در نهایت مرگ سلولی را به همراه دارند. البته در تنظیم و کنترل این مسیرها مولکول های RNA غیر کد کننده کوچکی به نام ریز RNA ها (microRNAs) کارکرد کلیدی دارند.

ریز RNA ها مولکول های RNA تک رشته ای کوتاهی به طول حدود 21 تا 23 نوکلئوتید هستند که ترجمه نمی شوند و در تنظیم بیان ژن نقش دارند. با استفاده از تحلیل های رایانه ای- بیوانفورماتیکی مشخص شده است که اکثریت بالایی از ریز RNA های شناسایی شده در مهره داران (70 درصد)، حداقل دارای یک ژن هدف مرتبط با مرگ و یا بقای سلولی هستند. این امر پیشنهاد می کند که اکثریت ریز RNA های مهره داران در تنظیم آپوپتوز در شماری از انواع سلول ها دارای کارکرد هستند. مطالعات صورت گرفته نیز منجر به شناسایی ریز آرایه های پرو و آنتی آپوپتیک شده است.

در سلول های سرطانی کاهش گسترده ریز RNA های پروآپوپتیک مشاهده شده است. پروتئین P53 توسط میزان بیان ریز RNA ها، سازوکار آپوپتوز را کنترل می کند. افزون بر این، با توجه به اینکه P53 یک عامل رونویسی است، موجب رونویسی ژن های خانواده miR-34، miR-215 و miR-192 می شود. مشخص شده است که عدم بیان ریز آرایه miR-34 در اکثر سرطان ها رایج است. این ناحیه اکثرا در چندین سرطان از جمله نوروبلاستوما حذف و یا با متیله شدن در ناحیه پروموتری آن بیانش مهار می شود.

ریز RNA های آنتی آپوپتیک با هدف قرار دادن ژن های پروآپوپتیک موجب کارکرد ضد آپوپتوزی می شوند. هم چنین با تحریک سلولی سبب مهار آپوپتوز می شوند. افزایش بیان خوشه ژنی miR-17 در بررسی تومورها مشاهده شده است. در سرطان گلیوبلاستوما نیز که یک تومور مغزی بسیار بدخیم و پیشرونده است، میزان بیان miR-21 افزایش زیادی دارد. miR-21 با هدف قرار دادن چندین ژن سرکوبگر تومور، کارکرد انکوژنی و آنتی آپوپتیک دارد.

با عنایت به مراتب بالا، ریز RNA ها به عنوان نشانگرهای مناسب زیستی در پیشگیری، تشخیص و پیش آگهی سرطان می توانند کاربرد قابل توجهی داشته باشند و با دانش بدست آمده از ریز RNA ها، روش های درمانی جدیدی نیز ابداع شود. اخیرا درمان سلول های سرطانی با وارد کردن ریز RNA هایی که در ایجاد آپوپتوز نقش دارند، در سطح پژوهشی مطرح می باشد. با وجود همه این پژوهش ها، هنوز پرسش های بسیاری در این باره وجود دارد که پاسخ آن را باید در پژوهش های آینده خواند.

پایگاه خبری مای رشته/

انتهای پیام/